شیخ‌عمار بن محمد بدلیسیبِدْلیسی، شیخ عمّار، (یا بدلیسی) عمار بن محمّد بن مَطَر بن سحاب، از مشایخ سلسله سهروردیه در قرن ششم است. ۱ - نام و محل زندگیمعصوم علیشاه او را شیخ عمار بن یاسر اَنْدُلُسی معرفی می‌کند. [۱]
محمد معصوم بن زین العابدین معصوم علیشاه، طرائق الحقایق، ج۲، ص۳۳۵ـ۳۳۶، چاپ محمد جعفر محجوب، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۱۸).
بدلیسی از کردهای بدلیس، قصبه‌ای نزدیک اَخلاط (از نواحی ارمنیه ترکیه)، و مرید ابوالنجیب عبدالقاهر سهروردی (متوفی ۵۶۳) بود. [۲]
بابامردوخ روحانی، تاریخ مشاهیر کرد، ج۱، ص۵۲، تهران ۱۳۶۴ ش.
۲ - وفات و ولادت و مدفنتاریخ ولادت او در منابع ذکر نشده است. درباره تاریخ وفات بدلیسی نظریات متفاوتی وجود دارد. شیروانی [۳]
زین العابدین بن اسکندر شیروانی، ریاض السیاحه، ج۱، ص۱۱۱ـ۱۱۲، چاپ اصغر حامد ربانی، مقدمه حسین بدرالدین، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۶۱ ش).
وفاتش را در زمان حکومت مستنصر عبّاسی می‌داند، در حالی که خوانساری [۴]
محمد باقر بن زین العابدین خوانساری، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، ج۲، ص۷، ترجمه، مقدمه، اضافات بقلم محمد باقر ساعدی خراسانی، تهران ۱۳۵۵ـ۱۳۶۰ ش.
تاریخ ۵۸۲ را ذکر می‌کند.بدلیسی در بدلیس به خاک سپرده شد. [۵]
ابن کربلائی، روضات الجنان و جنات الجنان، ج۲، ص۳۳۵، چاپ جعفر سلطان القرائی، تهران ۱۳۴۴ـ۱۳۴۹ ش.
۳ - مریدان و منسوبان۳.۱ - حسام الدین علییکی از منسوبان بدلیسی که نَسَب طریقت خود را به او می‌رساند حسام الدین علی (متوفی ۹۰۰)، عارف بدلیسی است که تفسیری عرفانی بر قرآن به نام جامع التنزیل و التأویل دارد. [۶]
شرف الدین بن شمس الدین بدلیسی، شرفنامه: تاریخ مفصل کردستان، ج۱، ص۴۴۸، چاپ محمد عباسی، چاپ افست تهران ۱۳۴۳ ش.
[۷]
بابامردوخ روحانی، تاریخ مشاهیر کرد، ج۱، ص۱۳۵، تهران ۱۳۶۴ ش.
۳.۲ - ابوالجناببه نوشته جامی [۸]
عبدالرحمن بن احمد جامی، نفحات الانس من حضرات القدس، ج۱، ص۴۱۷ـ ۴۱۸، چاپ مهدی توحیدی پور، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۳۶ ش).
یکی از مریدان برجسته بدلیسی، ابوالجَنّاب احمد بن عمر بن محمد خوفی، ملقّب به نجم الدین کبری (۵۴۰ ـ ۶۱۸)، بود که به همت شیخ عمار دروازه های فتوحات غیبی بر وی گشاده شد. [۹]
ابن کربلائی، روضات الجنان و جنات الجنان، ج۲، ص۳۳۵ـ۳۳۶، چاپ جعفر سلطان القرائی، تهران ۱۳۴۴ـ۱۳۴۹ ش.
۳.۳ - انتساب نجم الدیندرباره انتساب نجم الدین به بدلیسی، مشهور است که نجم الدین از بدلیسی «خرقه تبرّک» گرفته است، یعنی شیخ عمار «پیر صحبت» نجم الدین بوده و خرقه اصلی (ارادت) را اسماعیل قصری (متوفی ۶۰۶) به نجم الدین بخشیده است. [۱۰]
ابن کربلائی، روضات الجنان و جنات الجنان، ج۱، ص۳۸۰، چاپ جعفر سلطان القرائی، تهران ۱۳۴۴ـ۱۳۴۹ ش.
[۱۱]
ابن کربلائی، روضات الجنان و جنات الجنان، ج۲، ص۳۰۶، چاپ جعفر سلطان القرائی، تهران ۱۳۴۴ـ۱۳۴۹ ش.
[۱۲]
احمد بن عمر نجم الدین کبری، فوائح الجمال و فواتح الجلال، ج۱، ص۲۳ـ۲۴، ترجمه محمد باقر ساعدی خراسانی، چاپ حسین حیدرخانی مشتاقعلی، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۳]
احمد بن محمد علاءالدوله سمنانی، مصنفات فارسی، ج۱، ص۳۱۴، چاپ نجیب مایل هروی، تهران ۱۳۶۹ ش.
[۱۴]
زین العابدین بن اسکندر شیروانی، ریاض السیاحه، ج۱، ص۴۵ـ۴۶، چاپ اصغر حامد ربانی، مقدمه حسین بدرالدین، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۶۱ ش).
بنابراین، گفته معصومعلیشاه [۱۵]
محمد معصوم بن زین العابدین معصوم علیشاه، طرائق الحقایق، ج۲، ص۳۱۱، چاپ محمد جعفر محجوب، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۱۸).
درباره ارتباط سلسله کبرویّه با سهروردیه از طریق شیخ عمار بدلیسی بدون سند است.۴ - آثار و کتببه گفته نوربخش قهستانی مؤلف سلسله الاولیاء، بدلیسی کتاب‌هایی درباره علوم اولیا، احوال و مکاشفات دارد. [۱۶]
محمد بن عبدالله نوربخش قهستانی، سلسله الاولیاء، ج۱، ص۴۵، در جشن نامه هانری کربن، زیر نظر حسین نصر، تهران ۱۳۵۶ ش.
علاءالدوله سمنانی (متوفی ۷۳۶) نیز درباره یکی از رسایل بدلیسی می‌گوید: «جهت خلوتیان ذاکر» نوشته شده است. [۱۷]
احمد بن محمد علاءالدوله سمنانی، مصنفات فارسی، ج۱، ص۹۳، چاپ نجیب مایل هروی، تهران ۱۳۶۹ ش.
۴.۱ - آثار عربیاز بدلیسی دو اثر به زبان عربی به جا مانده است: بهجة الطائفة بالله العارفة (=بهجة الطائفة العارفة بالله) (نسخه برلین، ۲۸۴۲)، در موضوعات مختلف عرفانی؛ صَوْم القلب (نسخه برلین، ۳۱۳۳) در چگونگی تصفیه روح انسان. ۵ - فهرست منابع(۱) ابن کربلائی، روضات الجنان و جنات الجنان، چاپ جعفر سلطان القرائی، تهران ۱۳۴۴ـ۱۳۴۹ ش. (۲) شرف الدین بن شمس الدین بدلیسی، شرفنامه: تاریخ مفصل کردستان، چاپ محمد عباسی، چاپ افست تهران ۱۳۴۳ ش. (۳) عبدالرحمن بن احمد جامی، نفحات الانس من حضرات القدس، چاپ مهدی توحیدی پور، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۳۶ ش). (۴) محمد باقر بن زین العابدین خوانساری، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، ترجمه، مقدمه، اضافات بقلم محمد باقر ساعدی خراسانی، تهران ۱۳۵۵ـ۱۳۶۰ ش. (۵) زین العابدین بن اسکندر شیروانی، ریاض السیاحه، چاپ اصغر حامد ربانی، مقدمه حسین بدرالدین، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۶۱ ش). (۶) احمد بن محمد علاءالدوله سمنانی، مصنفات فارسی، چاپ نجیب مایل هروی، تهران ۱۳۶۹ ش. (۷) بابامردوخ روحانی، تاریخ مشاهیر کرد، تهران ۱۳۶۴ ش. (۸) محمد معصوم بن زین العابدین معصوم علیشاه، طرائق الحقایق، چاپ محمد جعفر محجوب، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۱۸). (۹) احمد بن عمر نجم الدین کبری، فوائح الجمال و فواتح الجلال، ترجمه محمد باقر ساعدی خراسانی، چاپ حسین حیدرخانی مشتاقعلی، تهران ۱۳۶۸ ش. (۱۰) محمد بن عبدالله نوربخش قهستانی، سلسله الاولیاء، در جشن نامه هانری کر بن، زیر نظر حسین نصر، تهران ۱۳۵۶ ش. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بدلیسی»، شماره۷۸۶. |